تصفیه فاضلاب تاریخچه‌ای طولانی دارد که به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. انسان‌ها از دوران باستان برای پاک‌سازی آب و دفع بهداشتی فاضلاب تلاش کرده‌اند. برخی از نکات کلیدی تاریخچه تصفیه فاضلاب به شرح زیر است:
1. دوران باستان: در تمدن‌های باستانی مثل مصر و بین‌النهرین، سیستم‌های ساده‌ای برای دفع فاضلاب و حفظ بهداشت شهری ساخته شدند. در یونان و روم باستان نیز کانال‌های فاضلاب و آبراه‌ها برای دور کردن فاضلاب از مناطق مسکونی ساخته می‌شدند.
2. قرون وسطی: در این دوره، به دلیل تراکم جمعیت و نبود سیستم‌های بهداشتی مناسب، مشکلات بهداشتی و شیوع بیماری‌ها افزایش یافت. در اروپا، برخی شهرها سعی کردند تا سیستم‌های دفع فاضلاب را بهبود ببخشند، اما با این وجود، سیستم‌های تصفیه بسیار ابتدایی بودند.
3. قرن 19: با انقلاب صنعتی و رشد شهرنشینی، آلودگی آب‌ها افزایش یافت. این مسئله به گسترش بیماری‌های ناشی از آب آلوده منجر شد. در این دوره، اولین تلاش‌های رسمی برای تصفیه فاضلاب به کار گرفته شد. در انگلیس، مهندسان به ساخت سیستم‌های فاضلاب مدرن پرداختند و سیستم‌های تصفیه فیزیکی مانند ته‌نشینی و فیلتراسیون را توسعه دادند.
4. قرن 20: با پیشرفت علم و تکنولوژی، روش‌های تصفیه بیولوژیکی و شیمیایی معرفی شدند. از جمله روش‌های فعال بیولوژیکی که باکتری‌ها را برای حذف مواد آلی استفاده می‌کنند. همچنین استفاده از روش‌های شیمیایی برای گندزدایی و حذف فلزات سنگین رواج پیدا کرد.
5. قرن 21: امروزه، تصفیه فاضلاب به یکی از عناصر اصلی حفظ محیط زیست تبدیل شده است. تکنولوژی‌هایی مثل اسمز معکوس، روش‌های پیشرفته فیلتراسیون، و سیستم‌های تصفیه هوشمند به کار گرفته می‌شوند تا کیفیت آب خروجی به استانداردهای بهداشتی برسد. همچنین، تلاش‌هایی برای بازچرخانی آب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده در صنایع و کشاورزی صورت می‌گیرد.
بنابراین، تاریخچه تصفیه فاضلاب نشان می‌دهد که انسان‌ها همواره به دنبال راه‌هایی برای بهبود بهداشت و حفظ منابع آب بوده‌اند و این تلاش‌ها با گذر زمان و پیشرفت علم و تکنولوژی به تکامل رسیده‌اند.
تصفیه پیشرفته فاضلاب به مرور زمان و با تلاش‌های دانشمندان و مهندسان مختلف در سراسر جهان توسعه یافته و به عنوان نتیجه‌ی پیشرفت‌های علمی در زمینه‌های شیمی، میکروبیولوژی و مهندسی محیط زیست شکل گرفته است. نمی‌توان یک فرد خاص را به عنوان «کاشف» این روش‌ها معرفی کرد؛ اما می‌توان از چند شخصیت و پژوهش کلیدی در این زمینه نام برد:
1. لوئیس پاستور (Louis Pasteur): در قرن نوزدهم، پاستور با کشف نقش میکروارگانیسم‌ها در تخمیر و فساد، تأثیر بسیاری بر درک اهمیت تصفیه بیولوژیکی گذاشت. اکتشافات او زمینه‌ساز استفاده از باکتری‌ها در تصفیه فاضلاب شد.
2. آلکساندر کلی و ادوارد آرنوت (Alexander C. Houston & Edward Arnot): این دو دانشمند بریتانیایی در اوایل قرن بیستم برای اولین بار از سیستم‌های لجن فعال (Activated Sludge) استفاده کردند. این روش امروزه یکی از اصلی‌ترین روش‌های بیولوژیکی در تصفیه فاضلاب است.
3. کیتن سوانسون (G. T. Swanson) و همکاران: در دهه‌های 1960 و 1970 میلادی، با پیشرفت‌های علمی در تکنیک‌های فیلتراسیون و غشا، روش‌های تصفیه پیشرفته نظیر اسمز معکوس (RO) و فیلتراسیون میکرو و نانو معرفی شدند. این تکنیک‌ها در تصفیه و بازچرخانی آب به‌ویژه در صنایع و مناطق خشک نقش مهمی ایفا کردند.
4. لئونارد میتکالف و هری ادی (Leonard Metcalf & Harrison Eddy): این دو مهندس در ایالات متحده با نوشتن کتاب‌هایی در زمینه مهندسی تصفیه فاضلاب و آب، اصول پایه‌ای تصفیه مدرن را گسترش دادند و به بهبود روش‌های تصفیه بیولوژیکی کمک کردند.
5. پژوهشگران مدرن: با پیشرفت تکنولوژی و ورود علم نانو به حوزه محیط زیست، پژوهشگران در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سراسر جهان روش‌های تصفیه پیشرفته مثل غشاهای نانوفیلتراسیون، اکسیداسیون پیشرفته و استفاده از بیوراکتورها را توسعه داده‌اند.
بنابراین، تصفیه پیشرفته فاضلاب نتیجه تلاش‌های طولانی‌مدت جمعی از دانشمندان و مهندسان در حوزه‌های مختلف علمی است که طی سال‌ها، هرکدام به تکامل روش‌های امروزی کمک کرده‌اند.
